Yeni anayasa, yeni Suriye; ama nasıl?

Geçtiğimiz günlerde, Suriye'nin beş yıllık geçiş dönemini kapsayacak anayasa deklarasyonu Cumhurbaşkanı Ahmed Şara tarafından onaylandı. Bu metin, aralarında benim de bir arkadaşımın bulunduğu anayasa komitesi tarafından hazırlandı. Şimdi, ortaya çıkan bu anayasal çerçeveyi birlikte değerlendirelim. Anayasa komitesi, metni oluştururken Suriye’de düzenlenen Ulusal Diyalog Konferansı’nın sonuçlarını dikkate aldı. Kimileri için beş yıllık geçiş dönemi uzun görünebilir. Ancak Suriye'nin mevcut şartlarını bilenler için bu sürenin iyimser bir beklenti olduğunu en başta söyleyeyim. Anayasal haklar ve İslami referans Yeni anayasa deklarasyonu; ifade, düşünce, basın ve medya özgürlüğünü güvence altına aldığını belirtiyor. Tüm vatandaşların kanun önünde eşit haklara ve yükümlülüklere sahip olduğu vurgulanırken ırk, din, cinsiyet veya soy farkı gözetilerek ayrımcılık yapılamayacağı ifade ediliyor. Devletin tüm dinlere saygı göstereceği ve ibadet özgürlüğünü güvence altına alacağı belirtiliyor. Ayrıca, siyasi katılım hakkı tanınıyor ve ulusal temellere dayalı parti kurma özgürlüğü kabul ediliyor. Parti yasasını hazırlamak için bir komisyon kurulacağı da metinde yer alıyor. Özellikle kadınların toplumsal ve siyasi hayata katılım hakkına vurgu yapılması dikkati çekici. Eski Suriye anayasasında “İslam, hukuki yasamanın bir kaynağıdır.” denilirken yeni metinde “İslam fıkhı, hukuki yasamanın temel kaynağıdır.” ifadesine yer verildi. Bu değişiklik, Suriye’deki seküler kesim tarafından eleştirildiği gibi, Ahmed Şara’nın destekçileri arasında da tepkiyle karşılandı. Seküler kesim, İslami referansın güçlendirilmesine karşı çıkarken Şara’nın ana omurga destekçi kesimi, İslam'ın tek hukuki kaynak olmamasını eleştirdi. Devlet sistemi Yeni anayasa, Suriye’de başkanlık sistemini esas alıyor ve önceki yarı başkanlık sistemini tamamen ortadan kaldırıyor. Başbakanlık makamı kaldırılıyor. Bakanlar, doğrudan cumhurbaşkanı tarafından atanacak. Yeni kurulacak meclis; bakanları sorguya çağırabilir, hükûmetin bütçesini onaylama yetkisine sahiptir ve yasama görevini üstlenir. Yargı bağımsız çalışacaktır ifadesi yer alsa da bunun pratikte nasıl işleyeceği belirsiz. Suriye'nin üniter yapısı Anayasa deklarasyonu, Suriye’nin üniter bir devlet yapısına sahip olduğunu vurguluyor. Söz konusu deklarasyon ayrıca, ayrılıkçı hareketlerin yasaklanacağını ve herhangi bir ülkenin Suriye’ye müdahalesini talep etmenin veya ayrılıkçı amaçlarla dış aktörlerle işbirliği yapmanın anayasal suç sayılacağını ifade ediyor. Ahmed Şara’nın yetkileri Metinde lafzen kuvvetler ayrılığına yer verilse de geçiş sürecinde Ahmed Şara’nın yetkileri oldukça geniş tutulmuş. Yeni meclisin üçte biri doğrudan cumhurbaşkanı tarafından atanacak. Meclisin kalan üçte ikisi, yine cumhurbaşkanının atadığı bir komite tarafından belirlenecek. Anayasa Mahkemesi üyelerini de cumhurbaşkanı atayacak. Bu tablo, geçiş döneminin tamamen Ahmed Şara’nın liderliği altında ilerleyeceğini gösteriyor. Demokratik kriterler açısından bu durum sorunlu olsa da şaşırtıcı değil. Gönlüm, Suriye için en demokratik ve özgürlükçü geçiş sürecini isterdi. Ancak mevcut koşullarda güçlü bir kurucu liderliğe ihtiyaç olduğu da bir gerçek. Bu yüzden Şara’nın geçiş dönemi boyunca geniş yetkilere sahip olması büyük bir mesele olarak görülmemeli. Fakat beş yıl sonra herhangi bir siyasi yol kazasının önlenmesi için şimdiden hazırlık yapılmalı.